AURORA BOREALİS VE AUSTRALİS; KUZEY VE GÜNEY IŞIKLARININ OLUŞMA NEDENİ, NERELERDE GÖRÜR VE GÜNEŞ PATLAMALARIYLA NE İLİŞKİSİ VAR
Kuzey ışıkları ya da aurora borealis, görenleri büyüleyen büyüleyici, etkileyici, sihirli bir görüntü sunar ancak bu göz kamaştırıcı doğal fenomene neden olan şey acaba nedir?
Güneş sistemimizin merkezinde, gezegenimiz üzerinde yaşam ve enerji kaynağı güneş bulunmaktadır. Ana yıldızımız kendi ekseni üzerinde dönerken, Güneşin birçok manyetik alanı deforme olur ve bükülür. Bu alanlar birbirine düğümlendiğinde, patlarlar ve sözde güneş lekeleri oluştururlar. Genellikle, bu güneş lekeleri çiftler halinde oluşur, En büyüğü Dünya'nın çapının birkaç katı olabilir.
Güneşin merkezinde ki sıcaklık 15 milyon santigrat derecedir. Yüzeyi üzerindeki sıcaklık arttıkça ve azaldıkça güneş kaynar ve kabarcıklar oluşturur. Bu kabarcık veya güneş patlamalarından oluşan ve güneş rüzgârı olarak bilinen plazma parçacıkları güneş lekesi bölgelerinden yıldızdan kaçarak uzaya fırlatılır. Yaklaşık 40 saat sonra dünyaya ulaşan plazma yoğunluklu güneş rüzgârı aurora borealis olarak bilinen dramatik görüntülere neden olabilirler.
GÜNEŞ LEKELERİ VE DÖNGÜLER
Kuzey ışıklarının en görkemli görüntüsüne neden olan güneş lekeleri ve güneş fırtınaları kabaca her 11 yılda bir ortaya çıkar. Güneş bu döngüsü 2013'te zirveye ulaştı, ancak yüzyılın en zayıf güneş enerjisi seviyesi oldu.
1749 yılından bu yana alınan kayıtlarda güneşte meydana gelen güneş patlaması döngüsünde 22 tam devir oluşmuştur. Uzay araştırmacıları, güneşte meydana gelen güneş patlamalarının (güneş rüzgarları) uzay aracının yörüngede ki durumunu etkilemesi, yeryüzündeki güç şebekelerini ve iletişim alt yapılarına zarar vermesi vb. gibi ihtimaline karşı sürekli inceleme halindedirler. Bilim adamları ayrıca, güneşin aktivitesindeki dalgalanmaların gezegenimiz üzerindeki hava koşullarını nasıl etkilediğini araştırıyor.
PLAZMATİK PARÇACIKLAR VE KUTUP ATRAKSİYONU
Dünya, bilindiği gibi, yaşamın geleceğini tehdit edebilecek uzay boşluğundan, radyasyondan ve diğer manyetik dalgalarla sürekli bombardımana tutulur. Çoğu zaman, gezegenin kendi manyetik alanı, güneşten olanlar da dâhil olmak üzere potansiyel olarak zararlı ışınları ve parçacıkları saptırmak için mükemmel bir iş çıkarır.
Güneşten boşaltılan elektrik yüklü plazmatik parçacıklar (plazma yüklü gaz ortamı olduğundan manyetik alanlardan etkilenirler), manyetik kuzey ve güney kutuplarına dayanılmaz bir şekilde çekilmeden önce Dünya'ya doğru yaklaşık 150 milyon km yolculuk eder. Bu enerji yüklü parçacıklar Dünya'nın manyetik kalkanından geçerken, oksijen, azot ve diğer elementlerin molekülleri ile karşılaşarak, gökyüzündeki ışıkların göz kamaştırıcı görüntüsüyle sonuçlanır.
Dünya'nın Kuzey Yarıküresi'ndeki auroralara, aurora borealis denir. Güney Yarımküredeki Antartika gökyüzünü aydınlatan Güney ışıkları da, aurora australis olarak bilinir.
AURORA RENKLERİNİN FARKLI OLMASININ NEDENİ NEDİR?
En sıklıkla aurora borealis ile ilişkilendirilen renkler pembe, yeşil, sarı, mavi, menekşe ve ara sıra turuncu ve beyaz renklerdir. Tipik olarak, partiküller oksijenle çarpıştığında, sarı ve yeşil oluşur. Azot ile olan etkileşimler kırmızı, mor ve zaman zaman mavi renkler üretir.
Çarpışma türü de gökyüzünde görünen renkler arasında bir fark yaratıyor: Moleküler azot mor renk verirken azot atomu mavi renk gösteriyor. Yüksekliğin de renklerin oluşumuna etkisi bulunur. Tipik yeşil ışıklar yaklaşık 241 km yükseklikte görülür. Kırmızı ışıklar 241 km’nin üzerinde, mavi ışıklar 96,5 km’ye kadar, mor ve menekşe 96,5 km’nin üzerinde gözlenir.
Bu ışıklar statik bir ışık bandı olarak ortaya çıkabilir, ya da Güneş patlamaları özellikle güçlü olduğunda, sürekli değişen bir renk dansı perdesi olarak görülür.
AURORAL IŞIKLARIN TARİHİ
Bin yıl boyunca ışıklar spekülasyon, batıl inanç ve huşu kaynağı olmuştur. Fransa'daki mağara resimleri, 30.000 yıl öncesinin doğal fenomene ait betimlemelerine sahip olduğunu düşünüyordu. Daha ne olduğu anlaşılmadan önce batıl inançlı zamanlarda, kuzey ışıklarının savaş veya yıkımın habercisi olduğu düşünülüyordu. Aristoteles, Descartes, Goethe ve Halley de dahil olmak üzere pek çok klasik filozof, yazar ve astronom, çalışmalarındaki kuzey ışıklarına atıfta bulunur.
Gökbilimci Galileo Galilei, 1616 yılının başlarında kuzey ışıklarını tanımlamak için aurora borealis adını kullandı. (Aurora: Roma şafak tanrıçası, Boreas: Yunan kuzeyin rüzgarları tanrısı)
Güney kutup bölgesi çevresinde, aurora australis veya güney ışıkları görülür. Ancak, Güney Kutbu Kuzey Kutbundan daha fazla rahatsızlık verici olduğu için, güney ışıklarını görmek daha zahmetlidir. Ancak, Güney Kutbu Kuzey Kutbuna göre ulaşılması daha zor olduğu için, güney ışıklarını görmek daha zahmetlidir.
IŞIKLARI NERELERDEN GÖRÜRÜZ?
Kuzey ışıklarını görmek için en iyi yerler Alaska ve Kuzey Kanada'dır, ancak bu alanları ziyaret etmek her zaman kolay değildir. Norveç, İsveç ve Finlandiya da mükemmel avantajlar sunmaktadır. Özellikle aktif güneş patlamaları dönemlerinde, ışıklar İskoçyanın en güneyine kadar olan bölgelerde ve hatta kuzey İngiltere’de de görülebilir.
Nadir durumlarda ışıklar daha güneyde görülür. İlk kez 1791'de New England'da Avrupalı yerleşimciler tarafından gözlemlenmiştir. Sidney Perley 1891'de yayınlanan “New England'daki Tarihi Fırtınalar” adlı eserinde “ilk defa 15 mayıs 1719 da aurora borealis daha güzel ve parlak olarak görüldü. Aynı yılın Aralık ayında tekrar ortaya çıkmış ve insanlar büyük bir endişeye kapılıp yıkım aracı olarak değil, son büyük günün yangınlarının habercisi ve gelecek tehlikelerin bir işareti olarak görmüşlerdir.
KUZEY IŞIKLARINI NEZAMAN GÖRÜRÜZ?
Kuzey ışıkları daima bulunur, ancak ışık kirliliği seviyesinin daha düşük olması ve berrak ve canlı hava nedeniyle kış genellikle onları görmek için en iyi zaman olur. Eylül, Ekim, Mart ve Nisan, aurora borealis'i görüntülemek için en iyi aylardan bazılarıdır. Işıkların, güneş patlama aktivitesinin en yüksek olduğu andan itibaren iki gün boyunca daha aydınlık ve daha aktif olduğu bilinmektedir. NASA ve Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi gibi çeşitli ajanslar, güneş etkinliğini de izler ve özellikle etkileyici bir gösteri yapmaları beklendiğinde, aurora uyarıları yayınlarlar.
Ek Kaynaklar
• Michigan Tech Aurora Page
• NASA: Auroras Hakkında
• NOAA: Uzay Hava Tahmin Merkezi
Çeviri: Celal DEMİRTAŞ
